Zelf denken
Rikko geeft op de vroege ochtend inspiratie om de dag bewust te beginnen. Hij leest om 6 uur de teksten uit een oud kerkelijk leesrooster en zo rond 7 uur deelt hij de gedachte die dan op-popt. Elke werkdag te lezen en te beluisteren.
Tekst onder afbeelding
Zelf denken
Goedemorgen en van harte welkom bij de PopUpGedachte. Ik ben Rikko en ik schrijf ’s ochtends zo tussen zes en zeven overwegingen om de dag mee te beginnen. Vandaag met de titel
Zelf denken – PopUpGedachte woensdag 7 februari 2024
De komende tien dagen ben ik op reis. Trein in, trein uit, bus in, bus uit, auto huren en dan weer een stukje bussen. Een paar keer ’s nachts. Het kost wat tijd, dat gereis, als je het vliegtuig zoveel mogelijk wilt mijden. Het betekent ook dat ik niet altijd zeker weet of ik verbinding zal hebben om een PopUpGedachte te delen – maar ik doe mijn best en neem je graag mee onderweg. De bestemming is Zuid-Servië, de plekken waar vluchtelingen vanuit Griekenland en Macedonie hun weg proberen te vinden Europa in. Of waar mensen vanuit het Noorden van Servië worden gedumpt, nadat weer eens, vaak met geweld, een tijdelijke verblijfplaats (een oude fabriek, een krot in het bos) is ontruimd door de Servische autoriteiten. Mensen zijn langs de route naar Europa speelbal van het lot, van de gedachte dat afschrikkingspolitiek zou werken, van smokkelaars die de enige hoop vormen op een toekomst, zodra je vertrokken bent van huis en haard en op de vlucht.
Waarom erheen? Omdat je het zomaar vergeet, omdat de mensen die daar zijn vergeten worden, omdat de ontmenselijking vraagt om een antwoord – ook al zijn het maar twee mensen die in de trein stappen en langs komen waaien om je op te zoeken in de verdomhoekjes van de wereld. Omdat de logica van onze wereld ons zegt dat we daar toch niet iets tegen kunnen doen, maar de ervaring leert dat elke uitgestoken hand de wereld betekent – op dat moment en nog jaren en jaren later. De grootsheid van de vraagstukken van deze tijd vragen soms om simpele, doordachte antwoorden. Antwoorden die zich ontworstelen aan de cynische vraag of dat het dan allemaal oplost en of het wel zin heeft – en vooral dat ‘druppel op een gloeiende plaat’. Natuurlijk vraagt je inzet om afweging van tijd en middelen, maar ook dit geldt: je weet niet wat je impact zal zijn. Soms moet je het donker opzoeken om te beseffen dat pas als je daar aan komt, er licht schijnt. Zelf denken, tegen de keer.
Het ligt in het verlengde van de tekst van vanochtend. Waar de rabbi zijn leerlingen een staaltje zelf denken aanleert. Het is alsof religie soms het denken wil bestrijden, en natuurlijk is die beweging ook aanwezig binnen de breedte van religieus denken. Maar zelf denken heeft altijd hoog in het vaandel gestaan, of dat nu in islamitische of christelijke wetenschap of in hervormingsbewegingen door de tijd heen heeft plaatsgevonden. Vandaag zegt Jezus in de lezing dat de reinheidswetten over wat je wel en niet mag eten, natuurlijk niet gaan over reinheid. Ze hebben geen enkel effect op of jij een rein, gaaf, heel wezen bent. Onrein eten maakt een mens niet onrein, zegt hij. Een totaal absurde gedachte, een breken met alles wat de traditie heilig is – en dat door een rabbi, een leraar van de religieuze traditie. Als z’n leerlingen hem dan even verderop vragen, wat hij precies bedoelde omdat ze hun oren niet kunnen geloven, zegt hij:
'Begrijpt ook gij nog zo weinig? Beseft gij dan niet, dat al wat van buiten af in de mens komt hem niet kan bezoedelen, omdat het niet in zijn hart komt maar in zijn buik en zijn weg vindt in een zekere plaats?' Zo verklaarde Hij alle voedsel rein. 'Maar,' zei Hij, 'wat uit de mens komt, dat bezoedelt de mens. Want uit het binnenste, uit het hart van de mensen, komen boze gedachten, ontucht, diefstal, moord…
En dat rijtje gaat nog even door. De rabbi is heus niet tegen allerlei reinheidswetten, maar wie denkt dat die door tradities en uiterlijke handelingen een rein mens is – komt bij de rabbi op de koffie. Je kunt je maximaal aan allerlei gebruiken houden en volkomen onrein zijn. Want dat hart dat wil nog weleens wat anders, dan het uiterlijk vertoon doet vermoeden. Of eerder nog: het uiterlijk vertoon verraadt soms zomaar een hart dat met andere dingen bezig is dan de liefde tot God en de naaste.
Denk zelf, de rabbi lijkt het volkomen vanzelfsprekend te vinden. Varken of mosselen of wat dan ook komt toch niet terecht in je hart? Basis spijsverteringslessen. Nou dan, het maakt je ook niet onrein. Eet wat je wil, maar hou je hart in de gaten. Eigenzinnig is dit, breken met de traditie – en niet om het breken met de traditie zelf maar als de vormen niet meer zuiverheid brengen, maar om zichzelf gaan draaien, zijn de vormen verloren en is het tijd voor iets nieuws.
We konden lange tijd vertrouwen dat Europa en onze regeringen gemiddeld genomen de Universele Rechten van de Mens respecteerden. Of althans, dat kon je ongeveer denken. Dat is niet langer zo en dat is op heel veel plekken zichtbaar – onder andere aan de Europese grenzen, de dodelijkste grenslijn ter wereld. En soms vraagt dat om er te zijn. Niet van iedereen, je hebt je eigen donker of je eigen gewoontedenken dat soms vraagt om tegen het licht te houden.
Tot zover even vandaag, wat losse gedachten over eten en grenzen en nieuwe wegen. Hopelijk dus de komende tien dagen vanuit Servië en later Athene gewoon de PopUpGedachtes – mocht er eentje ontbreken of later komen, dan ben ik onderweg. Voor vandaag: vrede gewenst, en alle goeds.
