Het einde van de rituelen
Rikko geeft op de vroege ochtend inspiratie om de dag bewust te beginnen. Hij leest om 6 uur de teksten uit een oud kerkelijk leesrooster en zo rond 7 uur deelt hij de gedachte die dan op-popt. Elke werkdag te lezen en te beluisteren.
Tekst onder afbeelding
Het einde van de rituelen – PopUpGedachte dinsdag 6 februari 2024
Het is een beetje een buzzword geworden; rituelen. Het is leuk/belangrijk/zinnig/artistiek om rituelen te ontwikkelen. Zo heeft het Amsterdamse – nogal commerciële – Light Festival volgend jaar als thema rituelen, zo begreep ik en zien we naast coaches opeens ook rituelenmakers opduiken. Hartstikke nodig, want we hebben vaak geen idee. Met Stichting PopUpWerk geven we dan ook al een tijdje een training in rituelen, onder de titel ‘De Rituelenfabriek’. Rituelen kun je maken en ze kunnen behulpzaam zijn, vooral in een ontheiligde, seculiere en rationele wereld als de onze. Mijn eigen PopUpGedachte hier is een ritueel.
Het is een soort golfbeweging, de hang naar rituelen en het afstand nemen ervan. Het is alsof onze westerse cultuur zo lang geleden afscheid heeft genomen van de verplichte rituelen van kerk en geloof dat er weer verlangen en behoefte is ontstaan. Wat toen moest, is nu nodig. Wat toen verplicht was, dat krijgt nu nieuwe vormen vanuit een oud verlangen. Rouwen & Vieren bijvoorbeeld, waar je kaarsjes kunt branden in de laatste weken van december op een centraal plein in stad en dorp – dat is ook zoiets; we trekken het ritueel uit z’n oude omgeving en maken het opnieuw beschikbaar voor iedereen. En wát een behoefte – er zijn zoveel nieuwe aanmeldingen dit jaar dat we nog niet zo goed weten hoe we dat gaan doen.
Vandaag een tekst uit een heel andere tijd. Die van Jezus van Nazareth en die tijd zit rammetje vol rituelen. Onwrikbare vormen die de identiteit van een volk vormgeven. En de rabbi heeft er zo zijn eigen dwarse opvattingen over. Dit staat er, als de religieuze leiders constateren dat de leerlingen van deze rabbi zonder de verplichte rituele reiniging aan tafel gaan:
“Daarom stelden de Farizeeën en de schriftgeleerden Hem de vraag: 'Waarom gedragen uw leerlingen zich niet volgens de overlevering van de voorvaderen, maar eten zij met onreine handen?' Hij antwoordde hun: 'Hoe juist heeft Jesaja over u, huichelaars, geprofeteerd! Zo staat er geschreven: Dit volk eert Mij met de lippen, maar hun hart is ver van Mij. Zij eren Mij, maar zonder zin, en mensenwet is wat zij leren.”
De rabbi heeft geen boodschap aan de gezamenlijke plichten. Hij komt huichelarij ontmaskeren. En niet zomaar, maar omdat er mensen onder lijden. Hij laat zien hoe de religieuzen elkaar de hand boven het hoofd houden, maar neerkijken op outsiders, op zogenaamde zondaars en iedereen die niet bij de inner circle hoort. Het is de kritiek van de outsider, van toen en nu: vrome woorden, maar ondertussen is er eigenbelang. Zie ze naar de kerk gaan om hun zonden te laten vergeven, zodat ze de week erna gewoon weer kunnen wheelen en dealen en de kat in het donker knijpen.
Jezus van Nazareth is een levende hervormingsbeweging, hij luidt een nieuw tijdperk in van authenticiteit – dwars tegen de conventies in. En interessant, dat is precies wat de nieuwe rituelenmakers doen: rituelen bedenken dwars tegen de conventies in. Leven we in een wereld van efficientie, dan leren de nieuwe rituelenmakers je ademen en de tijd nemen. Jammer voor de baas of voor de innerlijke slavendrijver – die moet maar even geduld oefenen want het leven gaat voor en de spiritualiteit. Luidde Jezus het einde in van bestaande religieuze rituelen, het is anno nu misschien wel tijd om het einde in te luiden van de rituelen van de vrije markt, van het liberale, individuele efficientie en maakbaarheidsdenken. Of misschien beter gezegd: om te herkennen dat dit einde allang wordt ingeluid en jezelf te ontdekken aan de innerlijke slavendrijver.
Vernieuwingen gaan misschien altijd wel gepaard met het breken van rituelen – waarmee er gelijk weer nieuwe rituelen worden ontwikkeld. De rabbi neemt het Pesach ritueel en geeft er een eigen draai aan; mijn lichaam. Het oude moet voorbij, er is iets nieuws gekomen. Welke geritualiseerde wetmatigheden mag ik achter me laten – omdat ze niet meer werken, of omdat ze me gevangen zetten? En welke vormen zijn er nodig om die nieuwe, eerlijkere, liefdevollere manier van leven in vorm te geven?
Genoeg vragen voor vandaag. Een hele goede dinsdag gewenst – en vrede, en alle goeds.
